मुंबई: बार्टी, सारथी, महाज्योती, अमृत या संस्थांच्या फेलोशिप म्हणजेच अधिछात्रवृत्तीचे नियम, निकष व विद्यार्थी संख्येच्या मर्यादेबाबत राज्य मंत्रिमंडळाने आज महत्वाचे निर्णय घेतले.
या सर्व स्वायत्त संस्थांचे कार्यक्रम व योजनांमध्ये एकसमानता आणण्यासाठी कायमस्वरुपी समिती गठीत करण्याचा तसेच एक सर्वंकष धोरण आखण्याचा निर्णय आज झालेल्या मंत्रिमंडळ बैठकीत घेण्यात आला. बैठकीच्या अध्यक्षस्थानी मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे होते. आजच्या बैठकीत अधिछात्रवृत्ती, परदेशी शिष्यवृत्ती, स्वाधार या योजनांकरिता लाभार्थींच्या संख्येस मंजुरी देण्यात आली.
राज्यात आदिवासी संशोधन व प्रशिक्षण संस्था (टीआरटीआय), डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर संशोधन व प्रशिक्षण संस्था (बार्टी), छत्रपती शाहू महाराज संशोधन व प्रशिक्षण संस्था (सारथी), महात्मा ज्योतिबा फुले संशोधन व प्रशिक्षण संस्था (महाज्योती), महाराष्ट्र संशोधन व प्रशिक्षण प्रबोधिनी (अमृत) या संस्थांमार्फत समाजातील विविध घटकांसाठी सामाजिक, आर्थिक, शैक्षणिक कार्यक्रम राबवण्यात येतात.
या संस्थांमार्फत अधिछात्रवृत्ती, विद्यार्थ्यांसाठी स्पर्धा परीक्षा तयारी, पोलीस आणि सैन्यभरती प्रशिक्षण, कौशल्यविकास, वसतिगृह व वसतिगृहात प्रवेश न मिळालेल्या विद्यार्थ्यांना देण्यात येणारा निर्वाह भत्ता, स्वाधार, स्वयंम अशा वेगवेगळ्या योजना राबवण्यात येतात. याबाबतीमध्ये एक सर्वंकष धोरण आणण्याचे मंत्रिमंडळाचे निर्देश होते. त्याला अनुसरुन अपर मुख्य सचिवांच्या अध्यक्षतेखाली समितीस कायमस्वरुपी मान्यता देण्यात आली आहे.
आता प्रत्येक संस्था त्यांचा वार्षिक कृती आराखडा तयार करून तो वित्त विभागाचे अतिरिक्त मुख्य सचिव यांच्या अध्यक्षतेखाली समितीसमोर मान्यतेसाठी ठेवेल.
अधिछात्रवृत्तीसाठी (फेलोशिप) विद्यार्थी संख्या: अधिछात्रवृत्ती ही योजना राबवण्यासाठी बार्टी, सारथीस महाज्योती या सर्व स्वायत्त संस्थांमध्ये प्रत्येकी २०० विद्यार्थी संख्या निश्चित करण्यात आली आहे. टीआरटीआयची विद्यार्थी संख्या मर्यादा १०० निश्चित करण्यात आली आहे.
फेलोशिपसाठी नवे निकष असे
-फेलोशिपसाठी आता विद्यापीठ अनुदान आयोगाच्या (यूजीसी) मार्गदर्शक सूचनांनुसार कार्यवाही करण्यात येणार आहे.
-लाभार्थ्याच्या कुटुंबाचे जास्तीत जास्त वार्षिक उत्पन्न ८ लाख रुपये असावे.
– आरक्षणाच्या धोरणानुसार महिलांसाठी ३० टक्के, दिव्यांगासाठी ५ टक्के व अनाथांसाठी १ टक्के याप्रमाणे आरक्षण राहील.
– फेलोशिप म्हणजेच अधिछात्रवृत्ती योजनेअंतर्गत राज्य विद्यापीठांमार्फत, विद्यापीठ अनुदान आयोग (यूजीसी), राष्ट्रीय अनुसूचित जाती वित्त आणि विकास महामंडळ (एनएसएफडीसी) व इतर तत्सम संस्थांमार्फत देखील विद्यावेतन देण्यात येते. त्यामुळे या योजनेअंतर्गत लाभ घेण्यात येत असलेल्या विद्यार्थ्यांचा समावेश बार्टी, सारथी, टीआरटीआय, महाज्योती अधिछात्रवृत्ती योजनेअंतर्गत करण्यात येऊ नये. अथवा त्यांना वरीलपैकी एकच पर्याय उपलब्ध करुन द्यावा.
-अधिछात्रवृत्ती योजनेंतर्गत विद्यार्थ्यांना योजनेचा लाभ अनुज्ञेय करण्यासाठी विद्यार्थ्यांनी किमान “B+” मानांकन प्राप्त शासकीय विद्यापीठात/ “A” मानांकन खाजगी विद्यापीठात प्रवेश घेणे आवश्यक आहे.
स्पर्धा परीक्षा प्रशिक्षण
-यूपीएससीसाठी: उच्च व तंत्र शिक्षण विभागांनी सूचीबद्ध केलेल्या दिल्ली येथील प्रशिक्षण केंद्रामार्फत सर्व संस्थांनी प्रशिक्षण कार्यक्रम राबवावा.
-एमपीएससी, आयबीपीएस बँकिग, पोलिस व मिलिटरी भरती पूर्वप्रशिक्षण व तत्सम स्पर्धा परीक्षा कार्यक्रम-स्पर्धा परीक्षा प्रशिक्षण देणाऱ्या संस्थांबाबत निवडीचे निकष अंतिम करावेत. स्पर्धा परीक्षा प्रशिक्षणाचा लाभ घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांचे निकष अंतिम करावेत.
परदेश शिष्यवृत्ती
सामाजिक न्याय व विशेष सहाय्य विभाग- ७५ विद्यार्थी, इतर मागास व बहुजन कल्याण विभाग- ७५ विद्यार्थी, आदिवासी विकास विभाग- ४० विद्यार्थी, उच्च व तंत्र शिक्षण विभाग- २० विद्यार्थी, नियोजन विभाग- ७५ विद्यार्थी, अल्पसंख्यांक विभाग- मौलाना आझाद अल्पसंख्यांक आर्थिक विकास महामंडळ – २५ विद्यार्थी, अल्पसंख्यांक विभाग – २७ विद्यार्थी अशी संख्याही निश्चित करण्यात आली आहे.
परदेशी शिष्यवृत्तीचे निकष देखील निश्चित करण्यात आले आहेत. यामध्ये विद्यार्थ्यांच्या कुटुंबाचे वार्षिक उत्पन्न ८ लाख रुपये इतके मर्यादित असावे. क्यूएस वर्ड रँकिंगनुसार ज्या विद्यापीठांचे मानांकन २०० च्या आतमध्ये आहे. त्या विद्यापीठात प्रवेश घेतलेल्या विद्यार्थ्यांनाच या योजनेचा लाभ देण्यात यावा. अशा स्वरुपाचे निकष आहेत.
स्वाधार/स्वयंम /निर्वाह भत्ता योजना
-वसतिगृहात प्रवेश न मिळालेल्या विद्यार्थ्यांसाठ३वार्षिक खर्चासाठी पुढीलप्रमाणे अनुदान विद्यार्थ्यांच्या आधार संलग्न बँक खात्यामध्ये थेट रक्कम वितरित करण्यात येईल.
-मुंबई शहर, मुंबई उपनगर, नवी मुंबई, ठाणे, पुणे, पिंपरी चिंचवड व नागपूर या ठिकाण शिक्षण घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी अनुज्ञेय रक्कम ६० हजार रुपये प्रतिवर्ष देण्यात येईल.
-इतर महसूली विभागीय शहरातील व उर्वरित “क” वर्ग महानगरपालिका क्षेत्रामध्ये शिक्षण घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी अनुज्ञेय रक्कम ५१ हजार रुपये प्रतिवर्ष.
-इतर जिल्ह्याच्या ठिकाणी उच्च शिक्षण घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी अनुज्ञेय रक्कम ४३ हजार रुपये प्रतिवर्ष.
– तालुक्याच्या ठिकाणी उच्च शिक्षण घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी अनुज्ञेय रक्कम ३८ हजार रुपये प्रतिवर्ष.
-ज्या विद्यार्थ्यांना वसतिगृहात प्रवेश मिळत नाही अशा विद्यार्थ्यांसाठी स्वयंम, स्वाधार/निर्वाह भत्त्याचा लाभ देण्यासाठी एकच स्वतंत्र पोर्टल विकसित करण्यात येईल. वसतिगृह प्रवेश व स्वयंम स्वाधारच्या लाभार्थ्यांचे पात्रता निकष अंतिम निश्चित करण्यात येईल.
